بازگشت استحاله دور به استحاله تناقض

   

---

 

چون می‌دانید که دور، بدیهی است نه اوّلی. اجتماع ضدّین، اجتماع مثلین، دور، اینهایی که محال است، بدیهی است نه اوّلی. دور دلیل دارد، بازگشت استحاله دور به استحاله تناقض است. اگر بگوییم «الف» متوقف بر «باء» است، «باء» متوقف بر «الف» است، این را همه می‌دانیم که محال است. می‌گوییم دلیل نمی‌خواهد نه دلیل ندارد. دلیل دارد دلیلش آن است که «الف» آن وقتی که نیست باشد؛ یعنی جمع تناقض. به اینجا که رسیدیم از بدیهی به اوّلی منتقل شدیم، اوّلی دیگر دلیل ندارد. کسی نمی‌تواند از ما سؤال بکند که «الف» آن وقتی که نیست باشد، چرا محال است؟ اصلاً چرا بر نمی‌دارد، چون تا ما بخواهیم حرف بزنیم؛ یعنی وجود داریم با عدم جمع نمی‌شود، حرف داریم با عدم حرف جمع نمی‌شود، جواب داریم با عدم جواب جمع نمی‌شود، سؤال داریم با عدم سؤال جمع نمی‌شود. ما در فضای اصل تناقض داریم زندگی می‌کنیم، این اوّلی است؛ یعنی «لا یسئل عنه»، نه اینکه بدیهی باشد، نیازی به برهان نداشته باشد، برای اینکه برهان ندارد.

بخشی از سخنان حضرت استاد در درس خارج تفسیر سوره طور  (1395/12/01)