فنای اول و فنای دوم

قال الاستاذ: اوج راز نماز در شهود خداوند نهفته است که در قرآن فرمود : ﴿واعبد ربّک حتی یأتیک الیقین﴾ و از محدوده «لا حول و لا قوة إلاّ بالله» گذشتن و مرحله «لا إله إلاّ الله» را پیمودن، به ذروه «لا هو إلاّ هو» رسیدن است، و معنای توحید تامّ «قطعِ» توجه به غیر خدا نیست، زیرا قطع توجه، خود توجه و التفات است، بلکه «انقطاعِ» توجه به غیر است ، و برای اینکه این «انقطاع» هم دیده نشود ، کمال انقطاعْ مطلوب موحدان ناب می‌باشد؛ به طوری که نه تنها غیر حق دیده نشود، بلکه این ندیدن هم دیده نشود، و این فقط در متن عبادت، مخصوصاً نماز تعبیه شده است!

فرق بین «قطع» و «انقطاع» یا «کمال انقطاع»، همان امتیاز بین مقام «فنا» و «فنای از فنا» است که مایه «بقای بعد از فنا» و «صحو بعد از محو» است؛ چنان‌که برخی رکوع را «فنا»، و سجود را «فنای از فنا» دانستند، و چنین سروده‌ اند:

در خدا گم شو کما‌ل این است و بس (فنای اول) ******** گم شدن گم کن وصال این است و بس (فنای دوم)