حجّیت عقل برهانی

قال الاستاذ:

 

هر عقلی از منابع اثباتی دین نیست؛ بلکه عقلْ معیار و ضابطه دارد. عقلی منبع اثباتی دین است که برهانی باشد و با مبادی و مبانی آن، وجود خدا و ضرورت نیاز به پیامبر و وحی ثابت می‏شود و به دیگر سخن، آن عقلی که با معیار خاص خودش ثابت می‏کند که خدا و پیامبر موجود است و پیامبر باید معصوم باشد و معجزه بیاورد و نیز همان عقلی که بین معجزه و علوم غربیه فرق می‌گذارد و ملازمت معجزه با صحت دعوت و صحت ادعا را تشخیص دهد، حکم فقهی و اخلاقی و حقوقی این عقل، حجّت شرعی است؛ به دیگر سخن، آنچه که به لحاظ عقلی، بیّن یا مبیّن بود، کاشف دین و شریعت خداست و خدا با آن در قیامت احتجاج می‌کند؛ زیرا خود قرآن به عقل تکیه می‌کند و معصومین(علیهم‌السلام) نیز فرمودند: خدا دو چراغ و نورافکن قوی به انسان داد که یکی درونی و دیگری بیرونی است؛ آن نورافکن الهی که در درون بشر است، همانا عقل و فطرت اوست.

شرایط حجّیت عقل را منطق به عهده دارد؛ زیرا در منطق از برهان مفید یقین و تمایز آن از تمثیل منطقی که همان قیاس فقهی است و نیز از استقرای ناقص کاملاً بحث شده است؛

عقلی که از منابع اثباتی دین است، در صورتی چشمه جوشان دین خواهد بود که نه از درون و نه از بیرون، مشوب و آلوده نشود ؛ اما اگر عقل به اوهام شیطان مشوب شود، اعتبار خود را از دست می‏دهد.
تمام سعی و تلاش شیطان این است که این چشمه معرفتی را با اوهام ببندد؛ زیرا برنامه رسمی شیطان دو کار است:
1 ـ مغالطه که منطقی‌ها به علاج آن پرداختند و حکیمان سعی کردند تا آن را شناسایی کنند و به دام آن نیفتند؛ مغالطه اقسامی دارد که در منطق از آن بحث می‌شود.
2 ـ کار دیگر شیطان که بسیار مهم است و علاج آن از حکمت نظری و منطق هم ساخته نیست؛ بلکه فقط از اخلاق و عرفان عملی ساخته است؛ توضیح این که شیطانْ باطل را به صورت حق و نیز زشت را به صورت زیبا جلوه می‏دهد و بد را به صورت خوب معرفی کند؛ زیرا قضایا بر دو قسمند (حق و صادق و باطل و کاذب) و شیطانْ قضایای باطل را به صورت حق جلوه می‌دهد تا انسان دچار خطا گردد. در این فتنه، کوشش شیطانْ نفوذ در محور انگیزه است و نه در اندیشه؛ یعنی سعی می‏کند در نیّت، اراده، عزم، اخلاص و مانند آن راه یابد یا شهوت و غضب را بر عقل عملی حاکم گرداند. با توجّه به این که شیطان در محور انگیزه نفوذ می‏کند تا انسان را به بیراهه بکشاند، رسالت تهذیب نفس و تزکیه روح در این صحنه روشن می‏شود؛ زیرا تهذیب نفس، زمینه دفع نفوذ شیطان را در انسان فراهم می‏کند.

مطلب مرتبط:عقل چست؟